In het Arbeidstijdenbesluit (ATB) staan de aanvullingen en uitzonderingen op de Arbeidstijdenwet (ATW). Naast algemene uitzonderingen, zijn er ook aparte regelingen die alleen gelden voor een bepaalde sector zoals de zorg en de brandweer.

In principe zijn onderstaande uitzonderingen alleen van toepassing als dit is vastgelegd in een collectieve regeling zoals een cao, tenzij anders vermeld.

Aanwezigheidsdiensten
De regels rondom aanwezigheidsdiensten staan in de Arbeidstijdenwet. Bij een aanwezigheidsdienst moet de werknemer op de werkplek blijven. Werken in dergelijke diensten mag alleen als het soort werk dat vereist en het werk niet anders georganiseerd kan worden. Dit geldt bijvoorbeeld in de zorg en bij de brandweer.

Langer werken voor een feestdag
Soms is het ter voorbereiding op een feestdag nodig dat er voorafgaand aan deze dag langer gewerkt wordt. Daarom mag als uitzondering in de week voor de betreffende feestdag twee keer maximaal 14 uur gewerkt worden. Dit geldt in ieder geval voor Nieuwjaarsdag, Pasen, Koningsdag, Hemelvaartsdag, Pinksteren, 5 december en beide Kerstdagen, maar kan ook voor andere feestdagen worden afgesproken.

Langere nachtdienst in het weekend
In het weekend (tussen vrijdag 18:00 uur en maandag 8:00 uur) mag een medewerker naast een nachtdienst van 10 uur twee nachtdiensten van 11 uur draaien. Na zo’n dienst geldt een minimale rusttijd van 12 uur. De medewerker moet in deze situatie minimaal 26 zondagen per jaar vrij zijn. Deze regel mag niet gecombineerd worden met de algemene regels voor langere nachtdiensten.

Langere nachtdienst buiten het weekend
Als door onvoorziene omstandigheden of bij een feestdag de personeelsbezetting onder het minimum komt, mogen medewerkers 12-uurs nachtdiensten draaien. Deze uitzondering geldt voor maximaal 2 keer per 2 weken en 8 keer per 52 weken. Na zo’n 12-urige nachtdienst moet de medewerker minimaal 12 uur vrij zijn. Net als de regeling voor langere weekendnachtdiensten, mag ook deze regeling niet worden gecombineerd met de algemene regels voor nachtdiensten.

Langer werken bij noodzakelijke werkzaamheden
Als het werk niet uitgesteld kan worden, mag een medewerker langer doorwerken. Hierbij geldt dat het langere werken niet te voorkomen is. In dit geval mag de medewerker 1 keer in de 2 weken maximaal 14 uur werken, ook ’s nachts. Voor deze regeling is geen collectieve afspraak nodig.

Langer doorwerken voor overdracht
Een medewerker mag dagelijks een kwartier langer doorwerken of een kwartier minder pauze houden voor overdracht van het werk. Dit is onder andere van toepassing bij ploegendiensten. Ook voor deze regeling is geen collectieve overeenstemming nodig.

Oproepbaar tijdens pauze
Een medewerker mag tijdens de pauze oproepbaar zijn als het werk dat vereist. Deze pauzes tellen niet mee voor het maximaal aantal keer dat iemand oproepbaar mag zijn (zie regels voor consignatie). Als de medewerker de werkplek niet mag verlaten, dan telt deze pauze als werktijd.

Afzien van pauze
Soms kan een werknemer de werkplek niet verlaten om pauze te nemen, bijvoorbeeld wanneer deze alleen werkt. De medewerker mag dan afzien van pauze. In zo’n geval mag de medewerker in 16 weken tijd maximaal (gemiddeld) 44 uur per week werken. Als deze regeling wordt toegepast in combinatie met een langere nachtdienst in het weekend, mag de nachtdienst niet langer dan 10 uur duren.

Verlenging referentieperiode
Bij een sterk wisselend werkaanbod zoals bij seizoenswerk mag de 16 weken waarover de gemiddelde werktijd wordt berekend, worden verlengd naar 52 weken. Deze verlenging geldt ook voor medewerkers in een leidinggevende functie. Toepassing van deze regeling mag op twee manieren:

• In 52 weken mag maximaal gemiddeld 48 uur per week gewerkt worden, mits afgestemd in de cao.
• Bij nachtdiensten geldt een maximaal gemiddeld aantal wekelijkse werkuren van 40 over een periode van 52 weken. Voor deze verlenging is afstemming op ondernemingsniveau voldoende.

Zie voor meer details het volledige Arbeidstijdenbesluit.